Onder toehoor van het journaille, aangevuld met een bont gezelschap aan bekende Nederlanders, stak premier Rutte gisteravond de draak met de parlementaire pers, zijn Haagse collega’s en vooral zichzelf (‘Dank voor deze gelegenheid om primetime mijn visie op de toekomst van Nederland uit de doeken te kunnen doen. Veel journalisten zeggen dat ik geen visie heb, ik zie dat niet’).
Het spel tussen pers en politiek
Hoewel Rutte relaxed oogde en de setting ruimte bood om wat buiten de gebaande paden te treden, was duidelijk dat Rutte’s ‘voorstelling’ gedegen was voorbereid, inclusief ‘comedy-coaching’ en scripting. Tussen de nodige zelfspot door benutte Rutte het podium onder meer om uit te halen naar de PVV en te hameren op het belang van persvrijheid, maar bleven de meeste van zijn – veelal op de man gespeelde grappen – aan de veilige kant.
Het Correspondents’ Dinner liet vooral zien dat onze premier (en de mensen om hem heen) een goed oog heeft voor de verhoudingen tussen politieke woordvoering en politieke verslaglegging. Dit is een kwaliteit waarover wel meer van zijn Haagse collega’s beschikken; zorgen voor een goede verstandhouding met de relevante pers, vooraf helder in kaart hebben welke boodschappen (en welke juist niet) te verkondigen en handig gebruik maken van wederzijdse belangen. De grap dat de beste parlementaire journalisten worden weggekaapt door de RVD sprak wat dat betreft boekdelen.
De verschuivende krachten in het spel tussen politiek en pers worden niet alleen veroorzaakt door een steeds betere voorbereiding van politieke woordvoering, maar ook door beperktere middelen aan journalistieke zijde: kleinere redacties betekent minder specialisatie en minder diepgaande voorbereiding. Kortgezegd: Rutte wist altijd al veel kritische vragen weg te lachen of handig te omzeilen, maar dit lijkt hem dankzij de veranderende verhoudingen steeds makkelijker af te gaan.
Satire als luis in de pels
Samen met het gegeven dat de parlementaire pers sterk afhankelijk is van de bereidwillendheid van politici om mee te werken aan interviews zorgt bovenstaande ervoor dat de functie van ‘luis in de pels’ langzaam wordt uitgehold. De onstane vacatures worden meer en meer ingevuld door comedianten en satire-programma’s. Cabaretiers als Youp van ’t Hek en Theo Maassen weten al jaren een tastbare invloed uit te oefenen, maar satire zorgt in steeds bredere zin voor beïnvloeding van de publieke opinie, onder aanvoering van programma’s als Koefnoen, Dit was het nieuws en De Kwis. Nota bene Arjan Lubach zette in Nederland het onderwerp TTIP op de kaart – iets wat geen enkele politieke partij voor elkaar kreeg.
Het was dan ook mooi om te zien dat (wederom naar Amerikaanse voorbeeld) Dolf Jansen – als stand-in voor Youp van ’t Hek – gisteravond na ‘voorprogramma’ Rutte het podium kreeg. Hoewel ingehuurd en daarom vast niet volledig vrij sprekend, werd hij duidelijk minder geremd en vertolkte hij zijn rol als politiek criticaster met verve.
In de VS ooit bedacht om de parlementaire pers en de zittende macht dichter bij elkaar te brengen, betwijfel ik of de opzet van gisteravond op Nederlands niveau tot een dergelijk effect leidt. Daarvoor was de invulling te veilig en is de invloed van de Nederlandse parlementaire pers al te ver afgebrokkeld. Met 2,7 miljoen TV-kijkers, een volle zaal en overwegend positieve reacties op social media en in de krantenkolommen is de kans op een vervolg desondanks vrij groot. Het zal dan echter nog meer moeite kosten om de scriptschrijvers in te dammen zo vlak voor de verkiezingen.
En, o ja: Jan Slagter (de 61-jarige voorzitter van Omroep Max) heeft in een persverklaring laten weten geen relatie te hebben met Lilian Marijnissen (de 30-jarige dochter van) en dan ook afstand te nemen van Rutte’s toespelingen. Had onze premier toch nog bijna een relletje veroorzaakt met zijn scherpe uitspraken…
