Dat was ongeveer de strekking van de opdracht die ik als stagiair kreeg op een van mijn eerste dagen op de stadsredactie bij het Eindhovens Dagblad. Vol trots las ik de volgende dag mijn eigen artikel in de krant, inclusief foto. Ik zag een mooie journalistieke toekomst voor me liggen, met alleen maar meer van dit soort mooie artikelen.
Ik voelde me een topjournalist, tot ik te horen kreeg dat het verhaal niet waar bleek te zijn. Boosheid en schaamte overheersten.
Deze blog schrijf ik naar aanleiding van de ophef rondom Tony’s Chocolonely, want het journaille is niet blij met deze werkwijze. Persoonlijk snap ik wel waarom, het incident met de haai in het begin van mijn carrière was voor mij een hele goede kennismaking met wat ze tegenwoordig een hoax noemen. In die tijd werd het echter nog een canard genoemd; het Franse woord voor eend en staat voor een bericht dat na publicatie niet waar blijkt te zijn.
Die haai of eend was de beste leerschool die je maar kunt wensen, want vanaf dat moment trok ik echt alles in twijfel.
Vanaf dat moment trok ik echt alles in twijfel.
Dieper verdrinken in een zee van leugens
De beste man uit het artikel heeft me destijds een uur lang voorgelogen over de haai die in zijn tuin lag. Hij vertelde me over zijn reis naar Frankrijk, wat voor boottocht hij had gemaakt, hoe hij de haai vol met ijs op de achterbank terug naar Nederland had vervoerd en dat hij de haai wilde gaan verkopen aan een restaurant. Ik werd zo enthousiast van het verhaal dat ik vergat kritische vragen te stellen en steeds dieper verdronk in zijn zee van leugens. Het verhaal was eigenlijk ook gewoon te mooi om waar te zijn, maar omdat hij het zo overtuigend bracht en ik de haai daadwerkelijk zag liggen en mocht voelen, hapte ik veel te makkelijk.
Uiteindelijk bleek de man de haai gewoon gekocht te hebben bij een groothandel om bij een bepaald restaurant op de kaart te kunnen zetten. Ik werd enorm boos op de man, omdat hij me moedwillig heeft voorgelogen en ik met open ogen in zijn verhaal trapte. Het duurde niet lang voordat ik besefte dat het gewoon mijn eigen schuld was en ik beter had moeten opletten. Na de ontdekking heb ik mezelf plechtig beloofd dat ik veel kritischer moest zijn én dat ik nooit meer bij dat restaurant zou eten. Dat laatste voornemen is mislukt, maar dit verhaal heeft me wel degelijk gevormd als journalist.
Nooit vertrouwen op één bron
Iedere keer als ik nu iets zie van een hoax, moet ik weer aan dit verhaal denken en heb ik te doen met die journalisten die hun werk goed proberen te doen, maar moedwillig worden misleid door hun interviewkandidaten. Natuurlijk is moedwillig bedrog niet goed te praten, maar er is altijd nog het gezonde verstand dat uitkomst moet bieden. Zo kun je als journalist nooit vertrouwen op slechts één bron en moet je alle beweringen checken op onjuistheden. In een ideale wereld werkt het inderdaad zo, maar de realiteit is dat niet alles te controleren valt en tijdsdruk ervoor zorgt berichten sneller worden geplaatst dan verstandig is.
De PR- en communicatiewereld stuurt dagelijks berichten richting journalisten om aandacht te vragen. Soms gaat het om hard nieuws, soms om zacht nieuws en heel soms blijkt het een hoax te zijn. Journalisten weten dat en moeten daar eigenlijk constant alert op zijn, in plaats van boos worden op dat het gebeurt. Ze hebben dus wel wat boter op hun hoofd, door nu de schuld te geven aan Tony’s Chocolonely, zonder de hand in eigen boezem te steken.
Een extra stap zetten
Er zijn overigens wel degelijk pogingen gedaan om het nieuws van de beursgang te controleren, maar kregen geen gehoor toen ze belden. Sommige journalisten vroegen oprichter Teun van de Keuken om commentaar en hij gaf aan dat hij het alleen niet slim vond. Wat ze ook hadden kunnen doen, is financieel specialisten bellen en die had hen waarschijnlijk al gauw uit de droom kunnen helpen; Tony’s is veel te klein voor een beursgang. Maar waarom deden ze dat niet? Ik denk niet uit luiheid, maar omdat ze het zich niet meer kunnen permitteren om het nieuws niet als een van de eersten te brengen. Als iemand exclusief de primeur had gekregen en dus meer tijd had om te researchen, dan had hij deze ballon waarschijnlijk wel doorgeprikt. Nu werd dat niet gedaan, met boosheid als gevolg.
Ik snap de verontwaardiging op de redacties, maar het blijft wel de taak van de journalistiek om ieder bericht te controleren. Hopelijk werkt deze hoax voor hen ook zoals de haai voor mij werkte: hoe mooi het verhaal ook lijkt, er kan altijd een andere bedoeling achter het verhaal zitten. Laten we hopen dat dit een soort wake-up call is, zodat ze weer even worden herinnerd aan hun journalistieke taak. Al zijn sommige verhalen eigenlijk ook gewoon te mooi om kapot te checken.
