Wellicht dat lezers uit Gen Z zich alsnog afvragen wie Barbra Streisand in hemelsnaam is. En wat heeft zij te maken met onze communicatie-industrie? Laten we starten met het verhaal over het California Coastal Records Project (CCRP) en dan volgt de rest vanzelf.
Tripje naar Californië
Het CCRP is opgericht in 2002 en documenteert de erosie van de kustlijn van Californië met luchtfoto’s, gemaakt vanuit een helikopter die langs de kust vliegt. De website van het project biedt toegang tot deze foto’s, waarbij elke 45 meter een foto wordt gemaakt. De hele kust van Californië is inbegrepen, met uitzondering van delen van de Vandenberg luchtbasis. Het grootste deel van de kust is meerdere keren gefotografeerd en de website heeft een interface voor het vergelijken van foto’s die in verschillende jaren zijn gemaakt.
In 2003 was er op één afbeelding, getiteld “Image 3850”, onwetend het nogal fabelachtige landhuis van ene mevrouw Streisand te zien. De afbeelding met haar huis was een van de 12.000 afbeeldingen op de site. Barbra Streisand was niet blij toen ze ontdekte dat haar huis per helikopter was gefotografeerd. Daarom stapte ze naar de rechter wegens schending van privacy. De rechtszaak werd uiteindelijk afgewezen en Streisand moest de juridische kosten van de fotograaf betalen. De rechtbank concludeerde namelijk dat de verre luchtopnames niets privé over Streisand onthulden. Maar dat is nog niet het interessante deel van dit verhaal.
Schepje bovenop
Voordat Streisand haar rechtszaak aanspande, was “Image 3850” slechts zes keer gedownload van de website; twee van die downloads waren door de advocaten van Streisand. Als gevolg van de zaak nam de publiciteit rondom het beeld enorm toe. Meer dan 420.000 mensen bezochten de website in de daaropvolgende maanden, van wie velen de afbeelding hebben gedownload en geüpload naar andere sites. Bovendien zorgde de rechtszaak ervoor dat het beeld werd gepubliceerd in kranten en media in de VS, Canada, Zuid-Amerika, Australië, Europa en Azië.
Conclusie? Het zou veel effectiever zijn geweest als Barbra niets had gedaan. Hoeveel mensen zouden “Image 3850” hebben gevonden onder de 12.000 afbeeldingen op de website over kusterosie? De poging tot verbieden is vaak het ergste wat je kunt doen. Gelukkig heeft iedereen die les in 2003 geleerd en sindsdien is er geen soortgelijke zaak meer geweest. Toch?
Wie heeft nog meer het Streisand-effect ervaren?
Daar is het niet bij gebleven. In 2013 trad Beyoncé op tijdens de Super Bowl Halftime Show. Haar optreden werd aan miljoenen mensen uitgezonden en tijdens haar optreden trok ze een aantal onflatteuze gezichten. Natuurlijk ging het internet daarmee aan de haal en BuzzFeed liet een reeks foto’s zien van de superster die er niet al te best uitzagen. Het management van Beyoncé probeerde de site ertoe te dwingen om de afbeeldingen te verwijderen, maar dat leidde ertoe dat de media het verhaal van een gevecht tussen BuzzFeed en Beyoncé’s management oppikten. Daarna verspreidden de foto’s zich als een lopend vuurtje en volgden de talloze memes.
Een ander voorbeeld: in 2012 verbood een gemeente in Schotland een negenjarige basisschoolleerling om foto’s van slechte lunchmaaltijden, die in de kantine van de school werden geserveerd, te posten op haar blog. Die blog kreeg vervolgens een groot aantal views vanwege de internationale media-aandacht die volgde op het verbod. Binnen enkele dagen herriep de raad het besluit onder enorme publieke druk. Na de opheffing van het verbod werd de blog nóg populairder.
En ook in Nederland zijn er voorbeelden van het Streisand-effect. Zo verbood een rechter in 2019, op verzoek van een voormalig hoogleraar, dat NRC Handelsblad zijn naam niet mocht vermelden in een artikel over machtsmisbruik en wangedrag. Het verbod werd op social media enorm bekritiseerd waardoor het steeds meer begon op te vallen: door alle aandacht rondom de zaak werd de naam van de hoogleraar veelvuldig opgezocht. Uiteindelijk bepaalde het hooggerechtshof in Arnhem later dat de naam alsnog gepubliceerd mag worden.
De les van Barbra
Voordat we aan de alarmbellen trekken, is verstandig om een stap terug te doen. Zoals we in de bovenstaande voorbeelden hebben gezien, kan het proberen om te controleren of te censureren leiden tot meer aandacht dan je in eerste instantie zou hebben gehad. Het is misschien de moeite waard om advies in te winnen uit het tweede seizoen van The Crown, waarin Queen Elizabeth II (gespeeld door Claire Foy) tegen Sir Anthony Eden zegt: “Niets doen is vaak de beste manier van handelen.”
Op zoek naar ondersteuning bij public relations en crisiscommunicatie? Ons team van experts staat voor je klaar.
