Verklaringen voor zijn succes zijn er te over, de kranten staan er vol van, maar deze ‘geheime wapens’ van de toekomstig president zag iedereen over het hoofd. Het is een kleine greep uit de vele factoren die voor de winst zorgden, maar zijn onderbelicht gebleven in de meest recente analyses. Ondergewaardeerd zou je ze zelfs kunnen noemen. Zonde natuurlijk, want ook deze factoren waarvan je het niet had verwacht, hebben hun (betrekkelijke) effect gehad.
Winnende wenkbrauwen
Kiezers die niet geïnteresseerd zijn in de inhoud van campagnes, en dat zijn er helaas nogal wat, laten zich vooral leiden door andere zaken. Gelaatsuitdrukkingen, bijvoorbeeld. Dat onderstrepen VU-hoogleraar Mark van Vugt en onderzoeker Allen Grabo (evolutionaire sociale psychologie) in hun onderzoek naar de gezichten van de Amerikaanse presidentskandidaten.
Volgens de onderzoekers van de Amsterdamse universiteit worden gezichtskenmerken als dominantie, betrouwbaarheid en fysieke aantrekkelijkheid al eeuwen geassocieerd met succesvol leiderschap.
Het onderzoek laat zien dat, wanneer er vraag is naar een harde aanpak, mensen kiezen voor gezichten met mannelijke gelaatstrekken. De borstelige wenkbrauwen en de brede kaak van Trump hebben wellicht de doorslag gegeven tijdens deze verkiezingen. En daarmee hebben media onbewust meegewerkt aan zijn overwinning; hoe meer zijn winnende gezicht in beeld was, hoe groter de kans werd dat kiezers betoverd raakten.
Liar, liar, pants on fire
Een echte leider weet anno 2016 een leugen te verkopen als zijnde de waarheid. Dat beeld krijg je althans, wanneer je het onderzoek van het Pulitzer Prize-winnende PolitiFact doorneemt. Factcheckers hebben uitspraken tijdens de campagnes van zowel Hillary Clinton als Trump onder de loep genomen. Van de 331 onderzochte uitspraken van Trump, blijken er slechts 14 op de waarheid te berusten. In de categorieën mostly true (37), half true (49), mostly false (63), false (111) en pants on fire (57) scoort hij aanzienlijk beter.
Wie denkt dat de waarheid regeert, krijgt maar deels gelijk. Scheidend president Barack Obama vertelt immers veelal de waarheid, 446 uitspraken zijn (deels) waar en 150 niet, maar na zijn ambtstermijn lijkt er weinig ruimte voor feiten. Het volk heeft gekozen voor pants on fire-recordhouder Trump, niet voor Clinton. En dat terwijl zij redelijk clean uit de strijd kwam: 217 (gedeeltelijke) waarheden tegenover 76 onwaarheden. ‘Slechts’ zeven keer sloeg ze de plank echt mis, maar bij een kwart van haar uitspraken was er geen speld tussen te krijgen.
Ondanks dit gedegen onderzoek en verschillende (negatieve) verhalen over hem in kranten en actualiteitenprogramma’s is Trump fier overeind blijven staan. Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel? Niet in dit geval. Al is de waarheid nog zo sterk, een leugen op zijn tijd doet zijn werk. Doordat media zich zo sterk over Trump en zijn uitlatingen hebben gebogen, lijken ze hem enkel een groter podium te hebben geboden.
Social sentiment
Trump heeft optimaal geprofiteerd van deze leugenvrijheid, want hij kon ongestraft inspelen op de wens van de kiezer. Eigenlijk is het heel simpel. Zijn mensen bang voor ebola? Twitter dat iedereen die de ziekte draagt het land niet in mag. Storen mensen zich aan immigranten? Roep dat je een muur bouwt om buitenlanders te weren. Het klinkt zo simpel, maar slechts weinigen durven zich aan dergelijke uitspraken te wagen.
Dat heeft zo zijn redenen natuurlijk. Zo hebben veel mensen, waaronder Trump, niet de medische achtergrond om iets verstandigs te zeggen over (bijvoorbeeld) ebola. Daarnaast vindt menigeen het ronduit asociaal om mensen te weren, of ze nu ziek zijn of uit een ander land komen. Maar Trump heeft ingespeeld op het sentiment van een grote groep mensen dat maling heeft aan medische kennis of ethische overwegingen. Is het mogelijk wat hij roept? Vaak niet. Klopt het wat hij zegt? Meestal niet. Maar dat weet de achterban niet.
Er speelt echter meer. Want de ‘vergeten’ groep mensen, stemmers die zich de afgelopen jaren achtergesteld hebben gevoeld om uiteenlopende redenen, waarderen laagdrempeligheid. Het gevoel: jij bent zoals wij zijn. Trump is bijzonder actief op Twitter én durft zijn mening te etaleren via dat medium. Zelfs als deze niet per se een politieke situatie beslaat. Zo heeft hij zich uitgelaten over de verbroken relatie van Robert Pattinson en Kristen Stewart, de hoofdrolspelers van de succesfilms Twilight. Wat maakt het uit wat mijn president vindt van internationale handelsbetrekkingen? Hij kijkt Twilight!
Treurige types
Nu kunnen we lachen om de Twilight-stemmers van Trump, maar dat heeft hem juist in zijn zetel gebracht. Maandenlang is de nieuwe president van Amerika uitgelachen. En wanneer je Trump uitlacht, lach je miljoenen mensen uit. Zij die over het hoofd zijn gezien. Daarom waren de peilingen voorafgaand aan de verkiezingen in het voordeel van Clinton; deze stille groep voelde niet de behoefte om aan de peilingen van ‘die leugenachtige media’ mee te doen, maar stemde uiteindelijk wel. Op Trump.
Hoe vaker de presidentsrace van Trump in het belachelijke werd getrokken in de media, hoe groter de verontwaardigheid werd bij het vergeten volk. Clinton heeft dezelfde fout gemaakt: ze noemde een deel van Trumps aanhangers ‘deplorable’. Treurige types, even vrij vertaald. De deplorables deden vervolgens wat Trump al zijn hele campagne doet: op een simpele, doch krachtige manier reageren. Vergelijk het met je ruzies op de basisschool. Tommie noemde je stom en jij zei: ‘Je bent zelf stom.’ Het werkt in Amerika.
